Beleidsprincipes zijn strategisch geformuleerd en vormen de kern van de bedrijfsstrategie binnen een lokaal bestuur. Ze bieden een langetermijnvisie (meestal afgestemd op de legislatuurperiode) en richten zich op hoe beleid moet worden ontwikkeld en uitgevoerd. Deze principes zorgen voor consistentie tussen kortetermijnbeslissingen en bredere doelen van het bestuur. Ze creëren stabiliteit en continuïteit in het beleid, waarbij de primaire focus ligt op eenvoudige, toegankelijke overheidsdiensten voor burgers, ondersteund door een effectief ICT-beleid.

• B.01: Zorg voor een helder politiek engagement in ICT-beleid
  Voor succesvolle digitale transformatie is een duidelijk politiek engagement essentieel om ICT-doelstellingen te verankeren in de beleidsnota’s en de beleidscyclus. 
  
  
• B.02: Creëer of gebruik een solide interbestuurlijk afsprakenkader voor samenwerking
  Standaardisatie en harmonisatie van processen en technologieën bevorderen de samenwerking en gegevensdeling tussen bestuurslagen.
  
  
• B.03: Bevorder interbestuurlijke samenwerking
  Structurele samenwerkingsverbanden tussen besturen en publieke entiteiten zorgen voor betere inzet van middelen en synergieën.
  
  
• B.04: Maximaliseer schaalvoordelen door samenwerking
  Samenwerken aan grootschalige projecten levert kostenbesparingen en toegang tot middelen die anders buiten bereik liggen.
  
  
• B.05: Behoud regie over alle ICT-diensten (intern & extern)
  Lokale besturen moeten de regie behouden over de kwaliteit en prestaties van hun ICT-systemen, ook als diensten worden uitbesteed.
  
  
• B.06: Vermijd vendor lock-in door open standaarden
  Gebruik open standaarden en interoperabele systemen om afhankelijkheid van één leverancier te vermijden.
  
  
• B.07: Implementeer een 'no legacy' beleid
  Voorkom verouderde ICT-systemen door te investeren in toekomstbestendige technologieën.
• B.08: Volg het 'only once'-principe strikt op
  Gegevens moeten slechts één keer verzameld worden en centraal beheerd worden om duplicatie te voorkomen.
  
  
• B.09: Stimuleer samenwerking tussen publieke en private sector
  Optimaliseer publiek-private samenwerkingen met heldere afspraken en verantwoordelijkheden.
  
  
• B.10: Focus op digitale dienstverlening en processen
  Digitaliseer processen om efficiëntie te verhogen en administratieve lasten voor burgers te verlagen.
  
  
• B.11: Optimaliseer processen voor kerntaken
  Continu proces van evalueren en verbeteren van kerntaken voor betere middeleninzet en dienstverlening.
  
  
• B.12: Gebruik generieke en herbruikbare processen
  Standaardoplossingen gebruiken voor gemeentelijke taken om samenwerking en efficiëntie te bevorderen.
  
  
• B.13: Stel de klant centraal in alle beslissingen
  Zorg dat diensten ontworpen zijn vanuit het perspectief van de burger voor een toegankelijke en positieve ervaring.
  
  
• B.14: Zorg voor een transparante informatiepositie voor klanten
  Maak informatie laagdrempelig en toegankelijk zodat burgers snel toegang hebben tot gegevens die hen aangaan.
  
  
• B.15: Maak openbare gegevens beschikbaar als open data
  Openbare gegevens vrij beschikbaar stellen bevordert innovatie, burgerparticipatie en transparantie.
  
  
• B.16: Garandeer datavertrouwelijkheid en veiligheid (cyber & informatie)
  Robuuste beveiligingsmaatregelen implementeren om gevoelige gegevens te beschermen.
  
  
• B.17: Waarborg continuïteit bij onverwachte gebeurtenissen
  Zorg voor veerkrachtige ICT-systemen en een Disaster Recovery Plan (DRP) om de continuïteit van diensten te waarborgen.
  
  
• B.18: Monitor en beheer ICT-uitgaven en prestaties zorgvuldig
  Nauwkeurig opvolgen van ICT-uitgaven en prestaties binnen de beleids- en beheercyclus (BBC).
  
  
• B.19: Zet data-gedreven besluitvorming op
  Maak gebruik van data-analyse voor beleidsontwikkeling en proactieve besluitvorming.
  
  
• B.20: Stimuleer wendbaarheid en innovatie
  Flexibiliteit en innovatie aanmoedigen om snel te kunnen reageren op veranderende omstandigheden.
  
  
• B.21: Implementeer AI voor efficiëntie en innovatie
  Strategisch gebruik van AI om besluitvorming te verbeteren en processen te automatiseren.
  
  
• B.22: Bevorder digitale inclusie
  Zorg dat alle burgers toegang hebben tot digitale diensten, ongeacht hun digitale vaardigheden.
  
  
• B.23: Veranker duurzaamheid in digitale transformatie
  Zorg ervoor dat digitale transformatie bijdraagt aan bredere milieudoelstellingen door gebruik van duurzame technologieën.

Informatie en Technologieprincipes leggen de focus op de technische en organisatorische aspecten van informatiebeheer en ICT binnen een lokaal bestuur. Deze principes ondersteunen de strategische doelen zoals vastgelegd in de beleidsprincipes door te zorgen voor een toekomstbestendige, flexibele en veilige inzet van technologie.

• IT.01: Implementeer agile IT-Infrastructuur
  Ontwikkel een flexibele, schaalbare IT-infrastructuur die snel kan worden aangepast aan veranderende behoeften en technologieën. Het bevordert het gebruik van cloud computing, containerisatie, en moderne IT-praktijken.
  
  
• IT.02: Werk principieel op open standaarden
  Zorg ervoor dat alle systemen en processen gebaseerd zijn op open standaarden om interoperabiliteit en flexibiliteit te waarborgen. Dit voorkomt vendor lock-in en vergemakkelijkt samenwerking tussen systemen.
• IT.03: Gebruik authentieke bronnen en/of basisregistraties
  Zorg dat gegevens uitsluitend worden verzameld en beheerd vanuit erkende authentieke bronnen, zoals het Rijksregister en de Kruispuntbank voor Ondernemingen, om consistentie en betrouwbaarheid van gegevens te waarborgen.
  
  
• IT.04: Implementeer centraal informatiebeheer
  Organiseer alle gegevens en informatie vanuit een centraal beheerd systeem om data-integriteit, toegankelijkheid en efficiëntie in gegevensbeheer te waarborgen, wat het ‘Only Once’-principe ondersteunt.
  
  
• IT.05: Versterk data governance
  Stel een robuust data governance-framework op om de kwaliteit, integriteit en beveiliging van data te waarborgen, inclusief eigenaarschap en naleving van wettelijke vereisten zoals GDPR.
  
  
• IT.06: Garandeer informatieveiligheid en cyberbescherming
  Implementeer uitgebreide informatieveiligheidsmaatregelen zoals encryptie, firewalls en naleving van normen zoals ISO 27001 en NIS2, om gevoelige gegevens en systemen te beschermen tegen cyberdreigingen.
  
  
• IT.07: Versterk identificatie & authenticatie
  Implementeer sterke identificatie- en authenticatiemechanismen, zoals multi-factor authenticatie (MFA) en eID, om de veiligheid en betrouwbaarheid van toegang tot digitale diensten te waarborgen.
  
  
• IT.08: Beheer gebruikers, rollen en mandaten effectief
  Stel een robuust proces op voor het beheer van gebruikers, rollen en mandaten om toegangsbeheer en beveiliging binnen systemen effectief te regelen, wat conformiteit met regelgeving zoals GDPR garandeert.
  
  
• IT.09: Gebruik een interbestuurlijk beveiligd platform
  Gebruik een gedeeld beveiligd platform tussen overheden om veilige communicatie en samenwerking mogelijk te maken, wat de efficiëntie en gegevensbescherming tussen bestuurslagen bevordert.
  
  
• IT.10: Implementeer generieke componenten
  Maak gebruik van herbruikbare softwarecomponenten en microservices die breed toepasbaar zijn, om de ontwikkeling en beheer van digitale diensten efficiënter en flexibeler te maken.
  
  
• IT.11: Ontwikkel centrale digitale services
  Centraliseer de ontwikkeling en het beheer van digitale diensten om toegankelijkheid en herbruikbaarheid te waarborgen binnen de organisatie, wat leidt tot schaalvoordelen en een uniforme gebruikerservaring.
  
  
• IT.12: Integreer één portaal “Mijn Burgerprofiel”
  Integreer alle burgergerelateerde diensten in één centraal portaal, zoals "Mijn Burgerprofiel", voor een gestroomlijnde en gebruiksvriendelijke ervaring die toegankelijk is via één enkel platform.
  
  
• IT.13: Ontwikkel een interbestuurlijke producten- en dienstencatalogus
  Creëer en onderhoud een producten- en dienstencatalogus om lokale besturen toegang te bieden tot beproefde, herbruikbare oplossingen en standaarden voor efficiënte en snelle implementaties.
  
  
• IT.14: Stel open data ter beschikking
  Maak openbare gegevens vrij beschikbaar als open data om transparantie en innovatie te bevorderen, met naleving van wet- en regelgeving rond privacy en gegevensbescherming.
  
  
• IT.15: Ontwikkel en beheer AI-systemen verantwoordelijk
  Ontwikkel en beheer AI-systemen met aandacht voor ethische en juridische kaders zoals GDPR, en zet AI in voor datagedreven besluitvorming en procesautomatisering.
  
  
• IT.16: Waarborg digitale inclusie in technologische ontwikkeling
  Integreer digitale inclusie in alle technologische ontwikkelingen om te waarborgen dat alle burgers toegang hebben tot digitale diensten, ongeacht hun digitale vaardigheden of middelen.

Realisatieprincipes ondersteunen de praktische implementatie van de beleids- en technologieprincipes. Ze richten zich op de instrumenten, werkwijzen en stappen die nodig zijn om een succesvolle digitale transformatie binnen lokale besturen te realiseren.

• R.01: Integreer ICT-beleidsbeslissingen in de meerjarenplanning
  Zorg dat ICT-doelstellingen verankerd zijn in de meerjarenplanning (BBC).
  
  
• R.02: Maak gebruik van catalogi met herbruikbare componenten
  Gebruik catalogi om bestaande software- en hardwarecomponenten efficiënt in te zetten.
  
  
• R.03: Voer impactanalyses en -toetsen uit
  Gebruik impactanalyses om risico's en voorwaarden voor nieuwe implementaties te evalueren.
  
  
• R.04: Optimaliseer aankoopbeleid met e-Procurement
  Digitaliseer het inkoopproces om efficiëntie en transparantie te verhogen.
  
  
• R.05: Zet gespecialiseerde profielen effectief in
  Benut gespecialiseerde ICT-profielen, zowel intern als gedeeld tussen besturen.
  
  
• R.06: Ontwikkel een roadmap voor digitalisering
  Stel een gestructureerde roadmap op voor de implementatie van digitale bouwstenen.
  
  
• R.07: Investeer in continue opleiding rond Informatie & Technologie
  Zorg voor doorlopende training en ontwikkeling van medewerkers om digitale transformatie te ondersteunen.
  
  
• R.08: Betrek gebruikers bij ontwikkeling en implementatie
  Betrek eindgebruikers actief bij de ontwikkeling van digitale diensten om acceptatie te vergroten.
  
  
• R.09: Implementeer veranderingsmanagement
  Zorg voor een gestructureerde aanpak van veranderingsmanagement om de acceptatie van nieuwe technologieën te bevorderen.

Een slimme stad of gemeente (smart city) is een stad/gemeente waarbij informatie en technologie over een "internet der dingen" (IoT) gebruikt worden om de stad te beheren en te besturen. Hierbij gaat het zowel om de administratie en zijn digitale dienstverlening als om de voorzieningen zoals onderwijs, energie, milieu, stedelijke ontwikkeling, gezondheidszorg en preventie, transport- en mobiliteitssystemen, lokale economie en alle andere mogelijke nutsvoorzieningen. 

Doel van een slimme stad/gemeente is de levenskwaliteit te verhogen door de stad efficiënter te organiseren en de afstand tussen de inwoners en het bestuur te verkleinen. Alle onderdelen van de stad/gemeente zijn verbonden via een netwerk van sensoren, internet en hoogstaande technologische apparaten met als motor het "internet der dingen", een geconnecteerde wereld van technologie om de aangehaalde doelstellingen te bereiken.

Dit alles maakt niet alleen een beter bestuur mogelijk, het biedt immers heel wat bijkomende mogelijkheden om de klassieke administratieve verwerking te optimaliseren, maar laat het bestuur ook toe om het beleid beter op zijn inwoners af te stemmen.

Door in te zoomen op de smart city services ofwel de digitale dienstverlening van de administraties, komen er een aantal specifieke domeinen en aandachtspunten naar voor die elk voor zich de aandacht vragen bij de opbouw van slimme dienstverlening.

De verzamelde en in alle overheidsprocessen aangewende data/informatie dient maximaal gecentraliseerd en via een open gestandardiseerde manier ingezet te worden. Het gebruik van gecentraliseerde en gestandaardiseerde authentieke gegevensbronnen is hierbij een eerste stap.

De bescherming van de gegevens zit vervat in diverse regelgeving. De focus op gegevensbescherming/informatieveiligheid - in het bijzonder persoonsgegevensbescherming (AVG) - dient bij het ontwerp van elke vernieuwing van technologie meegenomen worden (privacy by design). Het permanent bewaken en op orde houden van gebruikte informatie is naast het onder controle krijgen van de informatie en het beheer ervan een basiselement van de organisatiebeheersing.

Naast de data vraagt ook de connectiviteit en de ingezette infrastructuur de aandacht. Een optimale werking zal in ieder geval afhankelijk zijn van de duurzaamheid waarmee deze worden ingezet ten dienste van de organisatie. Met de komst van het internet der dingen wordt de connectiviteit en de ingeschakelde infrastructuur.

De manier waarop de aankopen gecentraliseerd zitten is een ander aandachtspunt. Met een juiste functionele en technische omschrijving, afgestemd op de eigen organisatie, start elk aankoopproces op de juiste voet. Het loont zeker de moeite om de aanpak rond innovatief aanbesteden - een door Europa gestimuleerde werkwijze - te bekijken.

Beleid voeren vraagt om de juiste (beleids)informatie. De inzet van "meetpunten" zorgt ervoor dat beleid kan bijgestuurd worden. Binnen de beleid- en beheerscyclus worden een aantal indicatoren uitgezet die zowel aan de input als aan de outputzijde om de juiste parameters vragen. Het is van belang dat de informatiesystemen deze parameters op een vlotte manier kunnen aanreiken. Al te vaak is het bevragen van informatiesystemen om dit doel te bereieken een pijnpunt. De keuze van open en gestandaardiseerde dataservices - los van de applicaties - bieden hier de oplossing.

Het is de regelgeving - lokaal of bovenlokaal - die de dienstverleningsprocessen gaat bepalen. Al te vaak wordt gewerkt met ingewikkelde procesomschrijvingen die eindigen in niet onderhoudbare schema's of teksten. Het belang van statusmeldingen omtrent het verloop van processen geeft andere mogelijkheden. De meeste processen zijn vastlegbaar in vier eenvoudige statussen, zijnde de intake, behandelen, besluiten en het afleveren. Sturen op statussen geeft andere mogelijkheden dan sturen op details.

Informatie en Technologie hoort thuis in de cyclus van de organisatiebeheersing en -bedrijfsvoering. Neem elk onderdeel mee in de operationele en strategisch sturingsprocessen!

Gemeenten of steden zijn ecosystemen die vanuit hun politieke, sociale, economische rol kunnen bekeken worden, maar ook vanuit een technologisch perspectief.

Technologie is een zeer belangrijk middel om verandering en optimalisering te realiseren. Smart cities draaien om de voortdurende heroriëntatie van stedelijke vraagstukken op basis van technologie. Technologie maakt bepaalde functies mogelijk, die de sleutels zijn voor het bereiken van de doelen en het optimaliseren van de prestaties van de slimme stad/gemeente. Deze kunnen informatie- en kennisdeling, voorspellingen, integratie en nog zoveel andere optimalisaties met zich meebrengen. Belangrijk hierbij is het realtime verzamelen van informatie. Hoewel steden al decennia gegevens in verschillende vormen gebruiken, is de moderne praktijk van civiele analyse pas in de afgelopen jaren begonnen, dankzij een groot aantal technologische veranderingen. Het realiseren van slimme steden omvat dan ook verschillende componenten en spelers, zoals sensoren, leveranciers van apparatuur, communicatieproviders, dienstverleners, en zakelijke innovatie.

Met de opkomst van IoT en sensoren wordt naast de gekende overheidsdata een grote hoeveelheid aan data/informatie verzameld, zoals over verkeer of luchtvervuiling. Slimme steden/gemeenten vertrouwen op nauwkeurige gegevens om goed te functioneren, de komst van BBC bracht voor de administraties een totaal andere manier van inzicht krijgen op de strategische en operationele werking van de stad/gemeente. De uitdaging om de kracht van data ook bij allerlei nieuwe slimme oplossingen te gebruiken is groot. Het is echter de enige wel om de echte behoeften van stadsgebruikers aan te pakken en hen door als zinvol te beschouwen.

Dit kan alleen door de massale hoeveelheid aan data bij aanvang open en gestandaardiseerd met elkaar in verbinding te brengen in een overzichtelijk datakader waarop men beleid kan gaan voeren. De meest recente technologie die daarbij vlot kan helpen is het gebruik van open API's.

Digitale Transformatie de weg naar een wendbare en gebruikersgerichte Publieke Sector

Digitale transformatie gaat veel verder dan het implementeren van technologieën. Het vereist een grondige herziening van hoe overheidsorganisaties werken, beslissingen nemen, en omgaan met de behoeften van burgers. Deze transformatie bouwt voort op eerdere fasen zoals e-government en smart cities, maar vraagt om een fundamentele culturele, organisatorische en procesmatige verandering binnen de publieke sector. Het doel is niet alleen efficiëntie, maar ook een betere afstemming op de behoeften van burgers, met technologie en data centraal in besluitvorming en dienstverlening.

Digitale Transformatie als Cultuurverandering

Om digitale transformatie succesvol te maken, is een cultuurverandering cruciaal. Het gaat om de verschuiving van bureaucratische systemen naar wendbare, flexibele organisaties die snel kunnen inspelen op veranderingen en leren van fouten.

Gebruikersgericht Ontwerpen voor Burgers

Digitale diensten moeten ontworpen worden met de burger als uitgangspunt. Dit betekent co-creatie met gebruikers en het waarborgen van toegankelijkheid en inclusiviteit, zodat alle burgers gebruik kunnen maken van digitale overheidsdiensten.

Iteratie en Leren: Kleine Stappen, Grote Impact

Een flexibele, iteratieve aanpak is essentieel voor succes in digitale transformatie. Door kleine aanpassingen door te voeren en continu te leren van feedback, kunnen organisaties snel waarde leveren en zich aanpassen aan veranderende behoeften.

Datagedreven Besluitvorming

Data biedt overheden waardevolle inzichten om beleid beter af te stemmen op de realiteit. Het gebruik van datavisualisaties en dashboards maakt complexe informatie begrijpelijk, terwijl ethische richtlijnen essentieel zijn om privacy te waarborgen.

Samenwerken over Afdelingen en Beleidsdomeinen heen

Digitale transformatie vereist multidisciplinaire samenwerking binnen en buiten de organisatie, waarbij silo’s worden doorbroken en publiek-private samenwerkingen (PPS) worden bevorderd om innovatieve oplossingen te realiseren.

De sleutel tot een succesvolle digitale transformatie ligt in een wendbare, samenwerkende en gebruikersgerichte aanpak, ondersteund door een cultuur van continu leren en aanpassen. Hierdoor kan de publieke sector effectiever inspelen op de snel veranderende eisen van de moderne samenleving.

Platformdenken: De Nieuwe Realiteit voor Lokale Overheden

De opkomst van digitale platformen transformeert de manier waarop steden functioneren, met grote gevolgen voor infrastructuur, governance, data en het dagelijks leven van burgers. Dit biedt kansen voor innovatie en betere dienstverlening, maar brengt ook nieuwe uitdagingen op het gebied van bestuur, privacy en macht.

Slimme Infrastructuur: Van fysiek naar digitaal

Traditionele stedelijke infrastructuur zoals wegen en rioleringen wordt steeds meer aangevuld met digitale netwerken. Voorbeelden hiervan zijn slimme straatverlichting en big data-analyse voor energiebeheer. Steden zoals Antwerpen en Mechelen zetten al sterk in op smart city-initiatieven waarin infrastructuur dynamisch reageert op veranderende omstandigheden.

Governance en decentralisatie in de digitale Stad/Gemeente

De rol van lokale overheden verandert door de invloed van private technologiebedrijven zoals Uber en Airbnb. Besluitvorming en beheer van diensten worden steeds vaker gedecentraliseerd, waardoor lokale overheden afhankelijker worden van private spelers. Dit vereist nieuwe vormen van publiek-private samenwerking en sterke regulering om publieke belangen te beschermen.

Datagedreven besluitvorming en gegevensbeheer

Digitale platformen bieden overheden toegang tot enorme hoeveelheden data, wat cruciaal is voor stedelijke planning en beleid. Vlaamse steden zoals Gent en Antwerpen gebruiken big data om mobiliteit en energiebeheer te optimaliseren. Tegelijkertijd ontstaan vragen rond privacy en ethiek, waardoor gemeenten ethische kaders moeten ontwikkelen voor verantwoord datagebruik.

De impact van digitale platformen op het dagelijks leven

Platformen zoals Uber en Airbnb hebben de toegang tot diensten zoals mobiliteit en huisvesting getransformeerd. Deeleconomieën bieden flexibiliteit, maar kunnen ook traditionele stedelijke economieën verstoren. Vlaamse gemeenten reageren hierop met regelgeving om de negatieve impact op de woningmarkt en lokale economie te beperken.

Platformdenken: de weg naar duurzaam lokaal bestuur

De toekomst van lokale overheden ligt in een geïntegreerde aanpak van digitale platformen en technologie. Door een evenwicht te vinden tussen innovatie, bestuur en ethiek, kunnen steden duurzame, efficiënte en inclusieve diensten bieden die inspelen op de behoeften van alle inwoners.